Ối vỡ non là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa ối vỡ non

Ối vỡ non (Premature Rupture of Membranes – PROM) là tình trạng màng ối bao quanh thai nhi bị rách trước khi bắt đầu chuyển dạ. Màng ối vốn có chức năng duy trì môi trường vô trùng, ổn định áp lực nội tử cung và bảo vệ thai khỏi chấn thương cơ học. Khi ối vỡ sớm, môi trường bảo vệ bị mất đi, dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng và sinh non tăng cao. Nếu ối vỡ trước 37 tuần thai, tình trạng này được gọi là ối vỡ non trước đủ tháng (Preterm Premature Rupture of Membranes – PPROM).

Theo ACOG Practice Bulletin, ối vỡ non chiếm khoảng 8–10% tổng số ca thai kỳ, trong đó PPROM chiếm 2–3%. Ối vỡ non là một trong những nguyên nhân hàng đầu của sinh non tự phát, gây ra khoảng 30–40% trường hợp sinh non toàn cầu. Cơ chế bệnh sinh liên quan đến sự suy yếu của cấu trúc màng ối do tổn thương viêm hoặc rối loạn tổng hợp collagen.

Các dạng ối vỡ được phân loại như sau:

Loại	Thời điểm vỡ ối	Đặc điểm
Ối vỡ đủ tháng	Trong chuyển dạ	Bình thường
PROM	Trước chuyển dạ	Bất thường
PPROM	Trước 37 tuần	Nguy cơ cao, cần nhập viện

Hậu quả của ối vỡ non không chỉ liên quan đến mẹ mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến thai nhi do mất hàng rào bảo vệ, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng ối, sa dây rốn và suy hô hấp sơ sinh.

Sinh lý học và chức năng của màng ối

Màng ối là cấu trúc sinh học đặc biệt bao quanh khoang nước ối, gồm hai lớp chính: màng ngoài (chorion) và màng trong (amnion). Cả hai lớp được tạo thành từ các tế bào biểu mô, mô đệm và màng đáy giàu collagen, có nhiệm vụ bảo vệ thai nhi khỏi nhiễm trùng, điều hòa áp lực cơ học và duy trì nhiệt độ ổn định trong tử cung.

Về mặt sinh hóa, màng ối duy trì độ bền nhờ cân bằng giữa tổng hợp và thoái hóa sợi collagen. Khi quá trình này bị phá vỡ bởi viêm hoặc stress oxy hóa, cấu trúc màng ối yếu đi và dễ rách. Sự hiện diện của enzyme metalloproteinase (MMP-9, MMP-2) được ghi nhận tăng cao ở phụ nữ bị PROM, cho thấy sự phân giải collagen đóng vai trò chính trong cơ chế bệnh sinh.

Thành phần cấu trúc màng ối:

Lớp cấu trúc	Thành phần chính	Chức năng
Amnion	Tế bào biểu mô, collagen type I và III	Tăng độ đàn hồi, bảo vệ cơ học
Chorion	Tế bào trophoblast, collagen type IV	Tạo hàng rào miễn dịch, trao đổi khí

Khi màng ối rách, dịch ối thoát ra ngoài qua âm đạo. Lượng dịch mất tùy theo vị trí và kích thước vết rách. Vết rách nhỏ có thể gây rỉ ối từng đợt, trong khi rách lớn dẫn đến mất ối hoàn toàn, thai không còn môi trường đệm để vận động hoặc phát triển bình thường.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Ối vỡ non là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp, bao gồm yếu tố cơ học, nhiễm trùng, nội tiết, di truyền và môi trường. Trong phần lớn trường hợp, viêm nhiễm đóng vai trò chính, đặc biệt là viêm nội mạc tử cung và nhiễm khuẩn âm đạo. Vi sinh vật như Gardnerella vaginalis, Mycoplasma hominis, Ureaplasma urealyticum có thể xâm nhập màng ối, kích thích sản xuất cytokine gây viêm như IL-6, TNF-α, làm hoạt hóa MMPs phá hủy collagen.

Yếu tố nguy cơ được ghi nhận trong y văn bao gồm:

• Tiền sử PROM hoặc sinh non
• Đa thai, đa ối, hoặc tử cung giãn quá mức
• Thiếu dinh dưỡng, thiếu vitamin C, hút thuốc lá
• Can thiệp y khoa (chọc ối, đặt catheter trong tử cung)
• Viêm cổ tử cung, viêm âm đạo hoặc bệnh lây qua đường tình dục

Bảng dưới đây tổng hợp các nhóm nguyên nhân thường gặp:

Nhóm nguyên nhân	Ví dụ	Tác động lên màng ối
Nhiễm trùng	Ureaplasma, Mycoplasma	Tăng enzyme tiêu hủy collagen
Cơ học	Đa ối, chấn thương	Tăng áp lực lên màng ối
Hóa sinh	Thiếu vitamin C, stress oxy hóa	Suy yếu mô liên kết

Phụ nữ hút thuốc lá được chứng minh có nguy cơ PROM cao gấp 2–3 lần so với nhóm không hút, do nicotine và các gốc tự do làm giảm tổng hợp collagen type III trong màng ối. Bên cạnh đó, việc nhiễm trùng tiềm ẩn trong âm đạo hoặc cổ tử cung nếu không điều trị sớm có thể làm tăng tỷ lệ PPROM lên đến 30%.

Chẩn đoán ối vỡ non

Chẩn đoán ối vỡ non dựa trên khai thác bệnh sử, thăm khám lâm sàng và xét nghiệm hỗ trợ. Triệu chứng điển hình là cảm giác rỉ dịch trong âm đạo, không đau, không màu, có thể kèm cảm giác ẩm liên tục ở vùng âm hộ. Khi thăm khám bằng mỏ vịt, thấy dịch trong suốt chảy ra từ cổ tử cung.

Các xét nghiệm hỗ trợ thường dùng:

• Nghiệm pháp Nitrazin: Giấy thử chuyển màu xanh do pH dịch ối (7,0–7,5) cao hơn pH âm đạo bình thường (4,5–6,0).
• Hiện tượng dương xỉ (Ferning test): Quan sát dịch âm đạo khô dưới kính hiển vi cho hình ảnh kết tinh dạng lá dương xỉ đặc trưng.
• Siêu âm: Cho thấy lượng nước ối giảm rõ rệt ($AFI < 5\ cm$).
• Xét nghiệm miễn dịch: AmniSure hoặc Actim PROM phát hiện protein đặc hiệu placental alpha-microglobulin-1 (PAMG-1).

Kết hợp các xét nghiệm này giúp nâng độ nhạy chẩn đoán PROM lên trên 95%. Trong các trường hợp nghi ngờ, có thể xét nghiệm beta-HCG trong dịch âm đạo hoặc nhuộm Gram để loại trừ nhiễm trùng đi kèm. Siêu âm đóng vai trò quan trọng không chỉ trong xác định lượng nước ối mà còn trong theo dõi tình trạng thai, dây rốn và bánh nhau.

Phân biệt PROM và các dạng vỡ ối khác

Việc phân biệt PROM với các dạng vỡ ối khác đóng vai trò quan trọng trong lựa chọn chiến lược xử trí. Ối vỡ có thể xảy ra trong nhiều thời điểm khác nhau của thai kỳ và mang ý nghĩa hoàn toàn khác nhau về mặt lâm sàng. Vỡ ối trong chuyển dạ đủ tháng được coi là sinh lý, trong khi PROM lại là bất thường cần theo dõi chặt chẽ, đặc biệt nếu xảy ra trước 37 tuần.

Bảng so sánh sau giúp làm rõ các dạng vỡ ối:

Dạng vỡ ối	Thời điểm xảy ra	Liên quan đến chuyển dạ	Ý nghĩa lâm sàng
Ối vỡ đủ tháng	Trong chuyển dạ, >37 tuần	Đã bắt đầu	Bình thường, không cần can thiệp đặc biệt
PROM	Trước chuyển dạ, ≥37 tuần	Chưa bắt đầu	Có thể cần khởi phát chuyển dạ nếu không tự tiến triển
PPROM	Trước chuyển dạ, <37 tuần	Chưa bắt đầu	Nguy cơ cao sinh non, nhiễm trùng, cần nhập viện theo dõi

Trong thực hành lâm sàng, ối rỉ kéo dài nhưng không có dấu hiệu chuyển dạ sau 24 giờ được coi là nguy cơ cao cho nhiễm trùng ối. Việc chẩn đoán sai PPROM có thể dẫn đến xử trí không phù hợp, gây hậu quả nặng nề cho cả mẹ và con.

Biến chứng của ối vỡ non

Ối vỡ non gây ra nhiều biến chứng cả trước sinh và sau sinh. Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất là nhiễm trùng ối (chorioamnionitis), thường gặp ở PPROM kéo dài. Vi khuẩn từ âm đạo đi ngược lên khoang tử cung, xâm nhập màng ối, gây viêm và làm tăng nguy cơ sinh non, nhiễm trùng sơ sinh và thậm chí tử vong chu sinh.

Danh sách các biến chứng thường gặp của PROM:

• Viêm màng ối, viêm nội mạc tử cung sau sinh
• Sinh non và hội chứng suy hô hấp sơ sinh (RDS)
• Thiểu ối kéo dài → loạn sản phổi, dị tật chi do chèn ép
• Sa dây rốn → thiếu oxy cấp tính, đe dọa tính mạng thai
• Tăng nguy cơ mổ lấy thai và kéo dài thời gian nằm viện sơ sinh

Ở thai kỳ trước 28 tuần, nếu PPROM kéo dài quá 2 tuần, tỷ lệ biến chứng sơ sinh lên tới 70–80%, bao gồm xuất huyết não thất, hoại tử ruột và nhiễm trùng huyết. Nghiên cứu trên tạp chí Obstetrics & Gynecology cho thấy thời gian tiềm ẩn (latent period) càng dài thì nguy cơ biến chứng càng tăng, đặc biệt sau mốc 24 giờ.

Nguyên tắc xử trí PROM

Xử trí ối vỡ non phải được cá thể hóa dựa trên tuổi thai, dấu hiệu nhiễm trùng và tình trạng thai. Mục tiêu là kéo dài thai kỳ tối đa có thể, song song với giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng cho mẹ và con.

Chiến lược chung theo khuyến cáo của ACOG như sau:

• ≥37 tuần: Nếu chưa chuyển dạ trong vòng 12–24 giờ → nên khởi phát chuyển dạ bằng oxytocin
• 34–36 tuần: Xem xét chấm dứt thai kỳ nếu có nguy cơ nhiễm trùng hoặc thai suy
• 24–33 tuần: Nội viện theo dõi, dùng corticosteroid (betamethasone 12 mg x 2), kháng sinh dự phòng (ampicillin + erythromycin) trong 7 ngày
• <24 tuần: Cân nhắc đình chỉ thai nếu tiên lượng xấu hoặc nguy cơ thiểu ối nặng

Sử dụng corticosteroid giúp kích thích trưởng thành phổi thai nhi, giảm tỷ lệ RDS, IVH và NEC. Ngoài ra, có thể bổ sung MgSO₄ nếu dự kiến sinh trong 24 giờ để bảo vệ não thai nếu tuổi thai <32 tuần.

Dự phòng và theo dõi

Hiện chưa có biện pháp dự phòng tuyệt đối PROM. Tuy nhiên, nhiều yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát được qua chăm sóc trước sinh đầy đủ, điều trị nhiễm trùng tiết niệu – sinh dục sớm và ngừng hút thuốc. Ngoài ra, bổ sung vi chất như vitamin C, kẽm, omega-3 có thể hỗ trợ tăng cường độ bền màng ối thông qua ổn định cấu trúc collagen.

Với thai phụ có tiền sử PROM, nên thực hiện:

• Siêu âm đo chiều dài cổ tử cung ở tuần 18–24
• Đặt progesterone âm đạo nếu cổ tử cung <25 mm
• Theo dõi dấu hiệu viêm âm đạo, tiết dịch bất thường
• Hạn chế can thiệp âm đạo khi không cần thiết

Một số nghiên cứu gần đây đang đánh giá vai trò của probiotic trong việc giảm viêm âm đạo tái phát – yếu tố liên quan đến PPROM. Ngoài ra, xét nghiệm phân tử phát hiện sớm nguy cơ collagen yếu đang được nghiên cứu.

Hướng nghiên cứu và tiến bộ mới

Tiến bộ trong lĩnh vực sinh học phân tử và y học tái tạo đang mở ra hướng điều trị mới cho ối vỡ non. Một số nhóm nghiên cứu đã bước đầu thử nghiệm liệu pháp tế bào gốc để tái tạo màng ối, hoặc sử dụng hydrogel chứa collagen để bít lỗ thủng nhỏ.

Các hướng nghiên cứu nổi bật gồm:

• Xác định các marker sinh học (ví dụ: fibronectin, PAMG-1) để dự đoán nguy cơ PROM
• Phát triển test nhanh tại giường (point-of-care) cho phép chẩn đoán tại tuyến cơ sở
• Thử nghiệm sử dụng tế bào gốc ngoại bào trong điều trị màng ối tổn thương
• Chỉnh sửa gen hoặc can thiệp RNA để tăng tổng hợp collagen

Danh mục các nghiên cứu lâm sàng liên quan có thể xem tại ClinicalTrials.gov – PROM Trials.

Tài liệu tham khảo

1. ACOG Practice Bulletin – PROM
2. NCBI – Premature Rupture of Membranes
3. Medscape – PROM Clinical Review
4. Mayo Clinic – PROM Overview
5. ClinicalTrials.gov – PROM Trials